EUROPALIA, het festival dat elke twee jaar een veelzijdig artistiek programma rond een bepaald land of thema ontwikkelt, viert dit najaar zijn 30e editie met een grootschalige Spaanse biënnale. Precies veertig jaar nadat Europalia voor het eerst aan Spanje was gewijd in 1985, zal EUROPALIA ESPAÑA van 8 oktober 2025 tot 1 februari 2026 een multidisciplinair programma presenteren dat erfgoed en hedendaagse kunstvormen verenigt en fascinerende perspectieven biedt op thema’s die ons verbinden en uitdagen.

Met Francisco de Goya als belangrijkste focus en inspiratiebron belicht dit festival de culturele rijkdom van Spanje door middel van beeldende kunst, architectuur, theater, dans, muziek, performance, film en literatuur, met zowel bekende als minder bekende namen. De artistieke teams van beide landen hebben er bewust voor gekozen om artiesten van verschillende generaties te selecteren en niet alleen uit grote steden als Madrid en Barcelona, maar ook uit verschillende andere regio’s in Spanje.

Het was een uitdaging om EUROPALIA ESPAÑA 40 jaar later opnieuw te presenteren, maar het
bood ook kansen. Zo was het een ideale aanleiding om zich te richten op de veranderingen die de Spaanse samenleving heeft doorgemaakt sinds het begin van de democratie en de opname in de Europese Unie in 1986, en om de artistieke creatie van de afgelopen vier decennia te onderzoeken.

GOYA: EEN CENTRALE FIGUUR

Het festival begint met de hoofdtentoonstelling Luz y Sombra. Goya en het Spaans Realisme in Bozar (Brussel), die loopt van 8 oktober 2025 tot 11 januari 2026. Deze tentoonstelling is opgebouwd rond een van de grootmeesters van de Spaanse kunst, wiens moderne gevoeligheid vandaag actueler is dan ooit. Goya (1746-1828) staat bekend om zijn indrukwekkende portretten en kleurrijke volkstaferelen. Zijn oeuvre wordt tegelijkertijd gekenmerkt door maatschappijkritische beelden, waaronder aanklachten tegen oorlog en de algemene misstanden van zijn tijd.

De tentoonstelling, samengesteld door Rocío Gracia en Leticia Sastre, samen met de leden van het wetenschappelijk comité José de la Mano, Anna Reuter en Rocío Robles, nodigt uit tot reflectie over het werk van Goya vanuit een hedendaags perspectief. Goya en het ‘Goyaanse’, met alle connotaties van licht en schaduw, zijn sinds de 19e eeuw in de westerse verbeelding ingeburgerd geraakt als modellen, stereotypen van het authentiek Spaanse. Deze tentoonstelling verwerpt ze niet, maar gebruikt deze clichés als springplank en probeert de vorm en de referenties van enkele van hun basispatronen te identificeren als een manier om ‘Spaansheid’ te begrijpen.

Goya leefde in een tijd van crisis, transformatie en paradigmaverschuivingen, met alle onzekerheden en mogelijkheden van dien - misschien wel een tijd die lijkt op de onze. Hij legde het heden vast, weerspiegelde zijn tijd en creëerde een spiegel waarin wij onszelf blijven zien, ook al zijn onze tijden anders. Zijn bijdrage aan de opbouw van de Spaanse collectieve verbeelding is onmiskenbaar, zowel binnen Spanje als daarbuiten, niet vanuit een geïdealiseerd of idealiserend

De tentoonstelling brengt Goya’s schilderijen, tekeningen en gravures samen met werken van zijn tijdgenoten en van kunstenaars van volgende generaties (José Gutiérrez Solana, Pablo Picasso, Antonio Saura onder anderen). Daarnaast helpen nieuwe multidisciplinaire creaties, zoals die van beeldend kunstenaar Asunción Molinos Gordo, geluidskunstenaar Francisco Lopez, filmmaker Albert Serra en van hedendaagse Spaanse en Belgische schrijvers, om de relevantie van Goya’s oeuvre vandaag de dag aan te tonen. Het ensemble van ongeveer 200 werken verkent Goya’s nalatenschap en de betekenis van zijn oeuvre in het beeld van Spanje.

Van 8 oktober 2025 tot 11 januari 2026 in Bozar, Brussel

Luz y Sombra. Goya en het Spaans Realisme: tentoonstellingscatalogus
Auteurs: Anna Reuter, José de la Mano, Leticia Sastre Sánchez, Rocío Robles Tardío, Rocío Gracia Ipiña
Uitgegeven door Pelckmans
Grafisch ontwerp door Sara De Bondt
280 p. / Oplage: 4.000 exemplaren. ENGELS (Spaanse bijlage nog te bevestigen) / Hardcover, 25.000 woorden / 200 afbeeldingen (exclusief institutionele teksten, biografie van Goya, bibliografie en colofon. Exclusief bijschriften/tekstnotities).

CENTRALE THEMA’S: CAPRICHOS, DISPARATES AND DESASTRES DE LA GUERRA

Caprichos, Disparates en Desastres de la Guerra (Grillen, Waanzinnigheden, Oorlogsrampen) zijn de titels van drie gravurereeksen en drie termen die de kritische en visionaire geest van Goya weerspiegelen, die allemaal het EUROPALIA ESPAÑA programma als geheel hebben geïnspireerd en het mogelijk hebben gemaakt om het verleden met het heden en het lokale met het globale te verbinden. De series zijn inspiratiebronnen om het heden te bekijken en hedendaagse thema’s te verkennen. Hoe zouden Goya’s Caprichos, Desastres de la Guerra of Disparates zich vandaag manifesteren? Wat zijn onze grillen, waanzinnigheden, onze rampen,? Hier proberen we met ‘onze’ de identiteit te overstijgen, net als Goya, om een zo breed mogelijke gemeenschap aan te spreken. Dit resulteert in onderliggende thema’s die vandaag zeker leven in Spanje, maar die ons, vanuit een breder perspectief, allemaal aangaan: (Re)presentatie; Verbondenheid, Democratie en Water.

CAPRICHOS: staan voor inspiratie, originaliteit en creatieve vrijheid. In het werk van Goya weerspiegelen de Caprichos een vrije houding ten opzichte van sociale en culturele conventies. In de hedendaagse context kan deze term in verband worden gebracht met consumentisme, de cultuur
van overdaad en de cultus van het beeld. Het subthema (Re)presentatie onderzoekt hoe beelden en identiteiten worden gecreëerd en waargenomen, waarbij de nadruk ligt op sociale netwerken en de constructie van idealen.

De tentoonstelling Resolución. On lifetime decisions in Spanish cinema in het MoMu (Antwerpen) onderzoekt Spaanse cinema en toont hoe vrouwen worden geportretteerd tijdens scharniermomenten in hun leven, zoals vertrek, scheiding en moord. Cristina Garrido’s The White Cube is Never Empty in MACS (Hornu) houdt zich bezig met visuele representatie en fotografische reproductie van beeldende kunst.

In de solo The Making of a Lethargy (Monty, Antwerpen; Dans in Brugge) deconstrueert de jonge performer Héctor Espuela Pablo het sprookje van Doornroosje vanuit een trans, non-binair perspectief. Alberto Cortés daagt kapitalistische, patriarchale en normatieve verhalen uit in zijn solovoorstelling One Night at the Golden Bar (Théâtre les Tanneurs, Brussel en CAMPO, Gent), waarin hij zich afvraagt hoe we liefde definiëren en ervaren in een wereld die onze romantische idealen vormt en ondermijnt. Candela Capitan stelt de mannelijke blik aan de kaak en speelt met uitdagende vrouwelijke poses in haar voorstelling Solas (DE SINGEL, Antwerpen). In Dirty laat Juan Domínguez deelnemers met klei werken, waarbij hij de hiërarchie van het visuele bekritiseert en het politieke potentieel van aanraking en geluid benadrukt.

In het Musée Royal de Mariemont is de erfgoedtentoonstelling Maria van Hongarije. Kunst & macht in de renaissance te zien hoe Karel V en in het bijzonder zijn zus Maria van Hongarije begrepen dat de sleutel van de macht in de kunst van de representatie lag, om een fragiele dominantie in Europa veilig te stellen voor Philips II, de opvolger van Karel V. Vanuit haar paleis in Binche en haar jachtdomein in Mariemont ontwikkelde Maria een propagandaprogramma, waarmee ze een unieke plaats voor zichzelf innam in een wereld die destijds uitsluitend aan mannen was voorbehouden. In het Snijders & Rockoxhuis in Antwerpen gaat beeldend kunstenaar Santiago Ydañez een dialoog aan met de collectie van het museum. Hij recreëert, kopieert en herbeeldt de beelden in overweldigende schilderijen en installaties.

DISPARATES: in deze serie gravures beschrijft Goya absurde, groteske, surrealistische of irrationele situaties die verband houden met maatschappijkritiek door middel van hyperbool, humor en satire. Hiermee kunnen we kwesties aan de orde stellen als de verwarring tussen het echte en het absurde, en kwesties als economische ongelijkheid of gender- en LGBTIQ+-overwegingen. Tegenover een consumptieve en individualistische manier van leven willen we de banden en de verbondenheid die ons verenigt, terugvinden als een manier om de Francisco de Goya, Modo de volar (No. 13), from Los Disparates, 1815–1816 uitdagingen die voor ons liggen het hoofd te bieden.

Zuid-Europese en mediterrane samenlevingen worden van buitenaf gezien als samenlevingen waarin familie-, interpersoonlijke, intergenerationele en intracommunautaire banden erg sterk zijn. Veel kunstenaars en artistieke praktijken, waaronder traditionele en collectieve, richten zich op het creëren, koesteren en versterken van banden of het in twijfel trekken ervan, waarbij ze reflecteren op de evolutie, behoeften en transformaties van samenlevingen.

In Rituales tijdens de Allerheiligenweek komen tradities die ons verbinden met onze overleden dierbaren samen, met het zangeressenduo Tarta Relena en Sara García Fernandez die een ritueel met brood ontwikkelen (op begraafplaatsen in Leuven, Oostende en in Four à Chaux in Doornik). Cuerpos Celestes (hemelse lichamen) van het theatergezelschap El Conde de Torrefiel is een audiogeleide rondleiding op de Zuiderbegraafplaats in Gent, opgevat als een verborgen stad bevolkt door stille bewoners.

Spanjaarden van verschillende generaties en achtergronden komen ook samen voor rituelen, feesten en tradities die gebaseerd zijn op sociale, religieuze en culinaire bijzonderheden, zoals de Fallas in Valencia en de Semana Santa in verschillende steden. In heel Spanje dienen dans, zang en muziek ook om mensen met elkaar te verbinden, met de flamenco als prominent voorbeeld in een aantal provincies. Curator en kunstenaar Pedro G. Romero zal van 24 tot 30 november 2025 de flamenco centraal stellen in Bozar, KVS, het Constantin Meuniermuseum en andere locaties. In het Concertgebouw Brugge choreografeert Marcos Morau het Ballet Nacional de España in Afanador: een overweldigende voorstelling met zevenendertig dansers, geïnspireerd door flamenco en meer in het algemeen door Andalusische folklore. Yinka Esi Graves verweeft flamenco met andere vormen van lichamelijke expressie in The Disappearing Act en presenteert een hedendaags perspectief vanuit de Afrikaanse diaspora. Ze zal optreden in het Théâtre Royal de Namur en bij Dans in Brugge.

In de nieuwe creatie Chapters of Celebrations van Benjamin Abel Meirhaeghe, Wouter Deltour, B’Rock Orchestra en Muziektheater Transparant (in coproductie met DE SINGEL, Antwerpen, ook te zien in Palais des Beaux-Arts Charleroi en Wintercircus Gent), gaat de muziek van de 17e-eeuwse Folia over in rave-ritmes, waarbij Spaanse en Belgische choreografieën worden gecombineerd die collectieve extase, de kracht van muziek en dans en de verbondenheid van queer gemeenschappen belichamen.

De raamtekeningen en workshop The Day I Left Home in Muntpunt (Brussel) door Jesús Cisneros gaan over de rol van de bibliotheek in het verwelkomen van nieuwkomers binnen de gemeenschap. De vele vormen van geschriften die er bewaard worden, alle verschillende werken, nodigen ons uit om in contact te komen met verschillende culturen terwijl ze ook een ruimte van verzet en herstel vertegenwoordigen.

DESASTRES: Goya’s “Rampen” verbeelden de verschrikkingen van oorlog en geweld. Vandaag de dag is er meer dan ooit behoefte om de democratie te vieren in een wereld waar deze onder grote druk staat. In de afgelopen 50 jaar, sinds het begin van de democratische overgang in Spanje, hebben veel kunstenaars teruggeblikt om te proberen de recente geschiedenis te begrijpen, zijn ze actief betrokken geweest bij de strijd voor de vestiging of consolidatie van de democratie, of hebben ze hun dromen over een rechtvaardigere en vrijere toekomst geschetst.

Het theaterstuk 1936 in de KVS (Brussel) onderzoekt een van de meest kritieke gebeurtenissen in de Spaanse geschiedenis, de Spaanse Burgeroorlog (1936-1939), die het begin betekende van het Franco-regime. De tentoonstelling Dorpen van de kolonisatie in de Spaanse ambassade richt zich op de dorpen die Franco bouwde om het Spaanse platteland te bevolken en te exploiteren. Plattegronden, maquettes, filmmateriaal en interviews met huidige bewoners illustreren de evolutie van een landschap en onderzoeken de omgang met de erfenis van de dictatuur. In het S.M.A.K. in Gent reflecteert de groepstentoonstelling Resistance over de kracht van beelden om ideeën te infiltreren, aan de kaak te stellen en te collectiviseren in de strijd voor hedendaagse democratische waarden.

Componist, pianist en percussionist Aitor Etxebarria brengt zijn compositie Gernika 85, verwijzend naar het bombardement op zijn geboorteplaats Gernika, naar het Museum voor Schone Kunsten (Antwerpen), waar de late donderdagen van december gewijd zullen zijn aan EUROPALIA ESPAÑA.

De filmreeks Dreams of the Future in de Cinematek in Brussel omvat twee blokken: Eager for a future (1975-1981), met films en documentaires die vertellen over de tijd van de Spaanse transitie; en Dreamed Futures (2010-2025), met werken die ingaan op de spanningen van de hedendaagse samenleving, tussen de onzekerheid veroorzaakt door de wereldwijde crisis en de noodzaak om dromen over de toekomst terug te krijgen.

In de wereld van vandaag kan “ramp” ook verwijzen naar een hele reeks mondiale crisissen: politieke instabiliteit, milieuproblemen, sociale en gewapende conflicten en dekoloniale strijd. Het programma besteedt speciale aandacht aan het thema Water. Als cruciaal element in de geschiedenis van Spanje. Kunstenaars en auteurs gaan uit van het thema om de schoonheid ervan en actuele kwesties zoals klimaatverandering, migratie en toerisme aan de orde te stellen: kwesties die niet alleen in Spanje maar ook wereldwijd op de agenda staan.

Dragon, Rest Your Head on the Seabed is een compositie voor zes synchroonzwemsters in een zwembad, ontwikkeld door Pablo Lilienfield en Federico Vladimir waarin dans, sport, hydrofeminisme en speculatieve fictie samenkomen. Een verhaal over een gedesintegreerd en genderspecifiek zelf: een transindividueel zelf dat gedesintegreerd en samengevoegd wordt door vloeistof en gevormd wordt door de meervoudige subjectiviteit van de zes zwemmers (Zwembad Wezemberg, Antwerpen).

Maider López zal een collectieve performance ontwikkelen rond de Zenne in Brussel, die van groot historisch belang is voor de hoofdstad maar nu verborgen ligt onder straten en pleinen.

Zoals de titel al suggereert, draait Fires van Ça Marche om het tegenovergestelde van water: vuur. Deze meeslepende installatieperformance in het Gentse Astridpark (in samenwerking met CAMPO) gaat niet alleen over de vernietigende kracht van vuur, maar ook over onze oerrelatie met een element dat zowel onze evolutie als onze verbeelding heeft gevormd.